Volwassen Digitale Overheid

De digitalisering van de overheid heeft gezorgd voor enorme verbetering van de efficiëntie. Tegelijkertijd voltrekken zich catastrofes. Het schandaal rond de kinderopvangtoeslag is het symbool geworden van maatschappelijke problemen die mede voortkomen uit de digitalisering van de overheid, zoals de toenemende schuldproblematiek, de verminderde wendbaarheid van overheden en het eroderen van de rechtsbescherming voor burgers. Het zijn symptomen van structurele problemen in de organisatie van de digitale overheid.

Volwassen Digitale Overheid biedt het overzicht dat nodig is voor openbaar bestuur met een menselijk gezicht in een digitale tijd. Daarnaast illustreren tientallen columns kort en toegankelijk hoe de digitalisering concreet wordt in het leven van mensen. De opbouw van het boek aan de hand van een landkaart en praatplaten maakt het uitermate geschikt voor workshops en onderwijs.

Tenslotte is het boek ook een appèl aan politiek en bestuur. Het legt de oorzaken bloot van een democratisch tekort bij de inrichting van de digitale infrastructuur. Echter niet zonder een uitweg te schetsen. Een weg naar besluiten die niet alleen steeds efficiënter zijn, maar ook rechtvaardiger.

Een must-read voor elke overheidsprofessional.

Snel naar

untitled

Inhoudsopgave

Voorwoord

1. Inleiding

7

9
DEEL 1 DE MAGIE VAN REGELS 50
2. Regels 53
3. Formele regels 69
4. Standaarden 91
5. Data in de Bureaucratie 99
COLUMNS DEEL 1 109
DEEL 2 DE NIEUWE TECHNIEK 122
6. De relatie met techniek 125
7. Techniek als ontwerp en techniek als implementatie 135
8. Software en informatie- en communicatietechnologie 143
9. Automatische netwerkbeslissingen 161
10. Gegevensuitwisseling 179
11. De invloed van data-analyse op het individuele besluitvormingsproces 197
12. Wat reguleert 209
COLUMNS DEEL 2 221
DEEL 3 COLLECTIEF BESLUITVORMINGSPROCES 234
13. Proces van besluitvorming 237
14. Belangen 247
15. De ontwikkeling van infrastructuur 265
COLUMNS DEEL 3 275
DEEL 4 BEGINSELEN 288
16. Beginselen: een kwaliteitskader voor rechtvaardigheid 291
COLUMNS DEEL 4 307
DEEL 5 DE HANDELINGSSITUATIE 322
17. De handelingssituatie 325
18. Nieuwe situatie, nieuwe normen 333
19. Naar een volwassen digitale overheid: de politieke opgave 341
COLUMNS DEEL 5 345
20. Nawoord: wat kun jij doen? 359
Dankwoord 361
Lijst van figuren 363
Lijst van tabellen 365
Literatuur 367
inhoud.png

Inhoudsopgave DEEL 1

DEEL 1 DE MAGIE VAN REGELS
2. REGELS 53
2.1. Onze worsteling met regels 55
2.2. Wat zijn regels? 57
2.3. Regels als instituties op papier 61
2.4. Een verkenning van de driedeling 62
2.5. Nut en gebruik van de indeling 64
3. FORMELE REGELS 69
3.1. Het ontstaan van het telegraaf monopolie 70
3.2. Formele regels 71
3.3. De moderne bureaucratie 72
3.4. De administratieve organisatie 74
3.5. Softwarelicenties 74
3.6. Toegeeflijke licenties 76
3.7. Publieke softwarelicenties 78
3.8. Softwarelicenties vergeleken 79
3.9. Nieuwe eigendomsregels, een nieuwe rationaliteit 81
3.10. Een licentie op het product of is de licentie het product? 83
3.11. Open source software vanuit het perspectief van de overheid 84
3.12. De situatie in Nederland 87
3.13. Conclusies 89
4. STANDAARDEN 91
4.1. Na het telegraafmonopolie 91
4.2. Standaarden als gedeelde strategieën 92
4.3. Conformiteit 95
4.4. Betrouwbaarheid: de zekerheid van regelmaat 96
4.5. Conclusies 96
5. DATA IN DE BUREAUCRATIE 99
5.1. Classificaties 99
5.2. ICT en de automatisering van het administratief apparaat 100
5.3. Classificaties als boundary object 101
5.4. Digitalisering en uitwisseling van gegevens 101
5.5. Formele regels 102
5.6. Eenmalige vastlegging 103
5.7. Data creep 103
5.8. Data drift 104
5.9. Organisational drift 104
5.10. Legal drift 105
5.11. Padafhankelijkheid 106
5.12. Conclusies 106
COLUMNS DEEL 1 109
inhoud-deel-1.png

Inhoudsopgave DEEL 2

DEEL 2 DE NIEUWE TECHNIEK
6. DE RELATIE MET TECHNIEK 125
6.1. Affordances 126
6.2. No master mind 128
6.3. Agency 128
6.4. Miskende technologie 130
6.5. Alles ligt in de relatie 132
6.6. Conclusies 133
7. TECHNIEK ALS ONTWERP EN TECHNIEK ALS IMPLEMENTATIE 135
7.1. Hoe verandert techniek de handelingssituatie 135
7.2. Ontwerp, implementatie en relatie 136
7.3. Agency opnieuw bekeken 140
7.4. De parallellen en verschillen tussen instituties en implementaties 140
7.5. Conclusies 142
8. SOFTWARE EN INFORMATIE- EN COMMUNICATIETECHNOLOGIE 143

8.1. De bijzonderheid van software

 143
8.2. Het algoritme achter Google 144
8.3. Wat is een database? 146
8.4. Regels als data 148
8.5. Een perfecte implementatie van regels? 150
8.6. Kunstmatige intelligentie hoog over 151
8.7. Neurale netwerken 152
8.8. Vergelijking van beslisregels en neurale netwerken 156
8.9. Conclusies 158
9. AUTOMATISCHE NETWERKBESLISSINGEN 161
9.1. Overheden die besluiten nemen 162
9.2. Van wet naar software 164
9.3. Datagebruik 167
9.4. Lokale registraties 170
9.5. Datalevering 172
9.6. Het systeem als geheel 174
9.7. Conclusies 175
10. GEGEVENSUITWISSELING 179
10.1. De bureaucratische cloud 180
10.2. Formele en materiële historie 181
10.3. Regie op gegevens? 183
10.4. Logging, repressieve beveiliging en inzicht in gebruik 188
10.5. Gegevensuitwisseling voor fraudebestrijding 190
10.6. Geen lijn in gegevensuitwisseling basisregistraties 192
10.7. Conclusies 194
11. DE INVLOED VAN DATA-ANALYSE OP HET INDIVIDUELE BESLUITVORMINGSPROCES 197
11.1. Het dienstverleningsproces, doorwerking en feedback 197
11.2. Fraudebestrijding via gegevenskoppelingen 200
11.3. De directe invloed van data-analyse 204
11.4. De invloed van data-analyse op het werk van ambtenaren 207
11.5. Conclusies 208
12. WAT REGULEERT? 209
12.1. Lessigs regulerende modaliteiten 209
12.2. Regels, technologie en het perspectief van de burger 213
12.3. Meerdere rationaliteiten 214
12.4. Een andere manier van kijken naar de overheid 215
12.5. Een landkaart van de bureaucratische cloud 216
12.6. Maatschappelijke, wetenschappelijke en ambtelijke discussies op de kaart 218
12.7. Conclusies 220
COLUMNS DEEL 2 221
inhoud-deel-2.png

Inhoudsopgave DEEL 3

DEEL 3 COLLECTIEF BESLUITVORMINGSPROCES
13. PROCES VAN BESLUITVORMING 237
13.1. Collectieve besluitvorming 237
13.2. Institutioneel perspectief 238
13.3. Keuzeruimte 239
13.4. De ontwikkeling van infrastructuur 241
13.5. Wie beslist over wat reguleert? 243
13.6. Conclusies 245
14. BELANGEN 247
14.1. Wat is een belang? 247
14.2. Onderhandelingen 248
14.3. Wat levert waarde op? 249
14.4. Neveneffecten - ontvlechten van belangen I 250
14.5. Belangen verenigen met technische middelen - ontvlechten van belangen II 251
14.6. Tijd en transparantie - ontvlechten van belangen III 253
14.7. De relatie tussen inhoud en proces 254
14.8. Belangen in verschillende processen van besluitvorming 258
14.9. Conclusies 261
15. DE ONTWIKKELING VAN INFRASTRUCTUUR 265
15.1. Inleiding 266
15.2. Korte samenvatting: het institutionele kader van de bureaucratische cloud 266
15.3. De keuzeruimte op het niveau van infrastructuur 269
15.4. De rationaliteit op het niveau van infrastructuur 270
15.5. Hoe de infrastructurele keuzes andere keuzes beïnvloeden 271
15.6. Conclusies 272
COLUMNS DEEL 3 275
inhoud-deel-3.png

Inhoudsopgave DEEL 4

DEEL 4 BEGINSELEN
16. BEGINSELEN: EEN KWALITEITSKADER VOOR RECHTVAARDIGHEID 291
16.1. Een intuïf begrip van beginselen 291
16.2. Twee regulerende mechanismen 293
16.3. Administratieve rechtvaardigheid 294
16.4. Drie belangrijke beginselen en hun toepassing 298
16.5. Welke beginselen en de beginselmethode 301
16.6. Kijken vanuit de wet of kijken vanuit beginselen? 304
16.7. Conclusies 305
COLUMNS DEEL 4 307
inhoud-deel-4.png

Inhoudsopgave DEEL 5

DEEL 5 DE HANDELINGSSITUATIE
17. DE HANDELINGSSITUATIE 325
17.1. Wat is de handelingssituatie? 326
17.2. Elementen in de handelingssituatie 326
17.3. Patroon 1: sneeuwbaleffect 326
17.4. Patroon 2: correctiewaterval 328
17.5. Patroon 3: polarisatie van de oordeelsvorming 329
17.6. Patroon 4: rechtsbesmetting door ICT 330
17.7. Andere patronen 331
17.8. Conclusies 332
18. NIEUWE SITUATIE, NIEUWE NORMEN 333
18.1. Kenbaarheid van de data 333
18.2. Kenbaarheid van de reikwijdte van een besluit 333
18.3. Een recht op centrale correctie 334
18.4. Rekenschap en rechtsbescherming vragen om procedurele eenheid 335
18.5. Normen voor data-analyse of voor het handelen daarnaar? 338
18.6. Recht om gehoord te owrden voor uitsluiting 339
18.7. Conclusies 340
19. NAAR EEN VOLWASSEN DIGITALE OVERHEID: DE POLITIEKE OPGAVE 341
19.1. Neem democratische verantwoordelijkheid voor de digitale infrastructuur 342
19.2. Neem verantwoordelijkheid voor het omzetten van de wet 342
19.3. Neem verantwoordelijkheid voor gegevensuitwisseling 342
19.4. Organiseer feedback 342
19.5. Code = law 343
19.6. Politieke bewustwording voor een volwassen digitale overheid 343
COLUMNS DEEL 5 345
inhoud-deel-5.png

Hoe te bestellen

Volwassen digitale overheid is uitgegeven bij Boom Bestuurskunde.

ISBN: 978-94-6236-253-6 | € 68,25
eISBN: 978-90-5189-193-5 | € 68,25

Bestellen

Volg de masterclass

Kafka Academy

Kafka Academy

Een driedaagse masterclass leert je de kernconcepten op het snijvlak tussen digitale technologie en behoorlijk bestuur. In dialoog leer je casus analyseren en je een oordeel te vormen. En je leert nadenken over hoe toegankelijkheid, redelijkheid en andere publieke waarden vorm kunnen krijgen in de nieuwe context die de digitale transformatie schept. Hoe kunnen we optimaliseren op zowel een effectieve en rechtvaardige uitvoering, naast ook efficiëntie. Een masterclass over misschien wel de grootste kans voor de publieke sector op dit moment.

Lees meer en meld je aan

Steun Stichting Kafkabrigade

Stichting Kafkabrigade zou graag meer onafhankelijk denkwerk, onderzoekswerk en lobbywerk doen, zoals dit. Helpt u dat mogelijk maken? Elke bijdrage is welkom:

IBAN: NL60 ABNA 0627 8135 50

tnv. Stichting Kafkabrigade Amsterdam